Sabun ve Kül
Temizlik günlük aşamımızda beslenmek ve uyumanın ardından gelen en önemli gereksinim. Peki, sabunlar olmasaydı nasıl temizlenirdik? Bu ayki konumuz günlük kaynaklarla sabun yapımı.
Sabun denince akla bugün kullandığımız güzel kokulu ve renk renk sabunlar geliyor. Oysa bu düzgün şekilli, hoş kokulu ve pahalı sabunlar sadece iki yüzyıldan beri kullanılıyor. İnsanlar ortaya çıktıktan kısa bir süre sonra yıkanmayı keşfettiler ancak o yıllarda sabun yerine kum, kil, kül, çeşitli yağlar ve taşlar sabun yerine kullanılıyordu.
Yapılan arkeolojik kazılar sonucunda elde edilen bilgilere göre ilk sabun benzeri madde Babil’de bir vazo içinde bulundu.
Bu da bize Babil halkının sabun yapımım ilk keşfedenler olduğunu söylüyor. Ancak Babiller yağ ve külü kaynatarak icat ettikleri bu maddeyi temizlenmekten çok saçlara şekil vermek için kullanıyorlardı. Çünkü uzun süre yıkanmayan saçlar keçeleşerek sertleşiyor ve şekil almıyordu..
Eski mısırda çeÅŸitli yaÄŸlardan yapılmış sabun benzeri maddeler cilt hastalıklarında ve cildi güzelleÅŸtirmede kullanılıyordu. Eski Yunan’daysa insanlar sık yıkanıyorlar ama sabun kullanmıyorlardı. Bu dönemde vücuttaki kirler, çeÅŸitli yaÄŸlar sürülerek kabartılıyor ve daha sonra kaÅŸağıya benzeyen bir demir parçasıyla deri üzerinden kazınıyordu. Bizim kullandığımız sabunların atası ilk kez Roma Dönemi’nde bulunuyor. Efsaneye göre Roma’da Sapo Dağı’nın kıyısında bulunan Tiber Nehri’nde çamaşır yıkayan kadınlar hayvanların kurban edildiÄŸi zamanlarda yıkanan çamaşırların daha temiz olduÄŸunu fark ediyorlar. Bunun sebebiyse, hayvanlardan çıkarılan yaÄŸların ve kemiklerin yanması sonucunda oluÅŸan küllerin yaÄŸmurlarla nehre karışması sonucunda nehir suyunda yaÄŸlı, kumlu, küllü ve köpüklü sabun benzeri bir madde oluÅŸması. O günden sonra sabun a Tiber Nehri’nin doÄŸduÄŸu “Sapo” Dağı’nın adı veriliyor ve bugün de Latin dilinde sapore temizlemek, yıkamak, sapone sabun anlamına geliyor. Roma imparatorluÄŸu döneminde yaygınlaÅŸan hamam geleneÄŸiyle sabun kullanımı artıyor. Ancak 467 yılında Roma Ä°mparatorluÄŸu’nun yıkılmasıyla yıkanma alışkanlığı ihmal ediliyor ve böylece sabun kullanımı karanlık bir döneme giriyor. 8. yüzyılda tekrar ortaya çıkan sabun üretimi 16-17. yüzyıllarda salgın hastalıkların baÅŸ göstermesiyle hak ettiÄŸi ilgiyi görmeye baÅŸlıyor. O döneme kadar kül ve çeÅŸitli yaÄŸlarla yapılan sabun üretimi 1823 yılında Fransız kimyacı Eugene Chevreul’ün sabunlaÅŸma tepkimesini aydınKül ve sabun latmasıyla sentetik olarak yapılmaya baÅŸlıyor ve sabun sanayisi XIX.yy’da büyük bir geliÅŸme göstererek günümüzdeki ÅŸekline kavuÅŸuyor.Sabunun kısaca tarihçesini anlattıktan sonra ÅŸimdi de kısaca sabun un ne olduÄŸuna ve nasıl yapıldığına bir göz atalım. Kimya bilimcilerine göre sabun , yaÄŸ asitlerinin sodyum yada potasyum tuzlarıyla yaptığı bileÅŸikler olarak tanımlanıyor. Sabunun görevine gelince, bu bileÅŸikler, hem suyla hem de yaÄŸla karışabiliyorlar ve bu nedenle bir yüzeyde bulunan ve bizim kir olarak isimlendirdiÄŸimiz yaÄŸlı bileÅŸikleri çözerek sulu ortam içensinde kolayca çökeltebiliyorlar. Böylece kirler arınmış oluyor. Sabunlar hakkında sık tekrarlanan bir yanlış bulunuyor. O da sabunların mikropları öldürmesi. Aslında sabunların büyük bir kısmı mikropları öldürmüyor. çünkü sabunların asıl amacı mikropları öldürmek yerine, onları yüzeyden arındırmak. Ancak dezenfektan olarak üretilen bazı özel sabunlar mikropları öldürebiliyor. Sabun yapımına gelecek olursak, sabunlar temel olarak bitkisel ve hayvansal yaÄŸlardan yapılıyor. Kimyasal olarak yaÄŸların içinde bulunan yaÄŸ asitleri, sabun yapımında kullanılan kestik ya da kül gibi maddelerle birleÅŸerek sabunları oluÅŸturuyor.
Günümüzde sabun yapımında sodyum veya potasyum hidroksit tuzları kullanılıyor. Ticari olarak üretilen sabunların içerisinde bir çok sentetik katkı maddesi bulunuyor. Bu nedenle sabunlar her ne kadar sağlığınız için yararlı olsa da kötü malzemelerden yapıldığı taktirde cilt için zararlı olabiliyor.
Bunun için eÄŸer vaktiniz varsa sizler de evinizde yeÅŸil bir teknikle doÄŸal sabunlar yapabilirsiniz. Sabun yapmak için bitkisel veya hayvansal yaÄŸ, biraz temiz odun külü, temiz su ve biraz tuz yeterli. Ticari olarak üretilen sabunların büyük bir kısmında hayvansal yaÄŸlar kullanılıyor, çünkü hayvansal yaÄŸlardan yapılan sabunlar daha fazla köpürüyor ve daha çok yumuÅŸatıyor. Ancak, cilt saÄŸlığı için bitkisel yaÄŸlar daha yararlı. Bu nedenle siz hem hayvansal yaÄŸdan hem de bitkisel yaÄŸdan sabun yapabilirsiniz. Pratik olarak sabun yapımındaysa bizim “lavabo aç” olarak satılan ya da kostik adı île bilinen sodyum hidroksit kullanılıyor. Fakat bu malzeme hem sentetik hem de hatalı kullanımda patlayabiliyor.